مدیریت عوامل داخلی با نگاه بلندمدت دولتی

امروز- لیلا زمانی
یکی از پیشران‌های مهم توسعه اقتصادی بازار سرمایه است که در دنیا به عنوان یکی از ارکان مهم تامین مالی محسوب می‌شود. این بازار در ایران نیز طی سال‌های اخیر به عنوان یکی از شریان‌های اصلی تامین مالی در اقتصاد کشور در رشد و توسعه اقتصادی تاثیرگذار بوده است.به اعتقاد خیلی از کارشناسان بازار سرمایه در اعداد و ارقام ارزشمند است اما ارزش معاملات نشان دهنده عدم رغبت خریداران به خرید سهام حتی در این قیمت‌ها هستند. نکته‌ای که شاید بیشتر سبب غافلگیری کارشناسان بازار سرمایه شد، عدم تغییر مسیر بازار سرمایه علیرغم کوتاه آمدن بانک مرکزی از سیاست‌های انقباضی خود بود که باز هم دردی از بازار سرمایه دوا نکرد و عملا کمکی به این بازار نشد.
در صورتی که خروج پول از بورس مانند هفته‌های گذشته ادامه دار باشد، می توان عمیق تر شدن رکود در بازار سرمایه را محتمل ترین اتفاق در بازار سهام دانست.
البته آزاد شدن پول های بلوکه شدن ایران در کره جنوبی از نظر برخی‌ از تحلیلگران، سیگنالی مثبت به بازار تلقی می شود، اما امروز هم مانند روزهای گذشته سمت عرضه بازار رشد کرد و بسیاری از سهامداران حقیقی تصمیم به فروش سهام و خروج پول از بازار گرفتند.
به نظر می رسد انتشار گزارش‌های مالی ماهانه شرکت‌ها نیز نتواند مانع از ریزش بازار شود. ریسک ‌های سیاسی اثر منفی بزرگی بر بازار سهام گذاشته است. در چنین شرایطی همچنان نیروهای نزولی قدرتمندتر هستند و احتمال ریزش بازار بیشتر از رشد است.
دامنه نوسان در بورس تهران یکی از موضوعاتی است که همیشه مورد توجه اهالی بازار سرمایه قرار داشته است. طبق مصوبه شورای عالی بورس دامنه نوسان در برخی نمادهای بازار سهام در حال افزایش است، اما کلیت بازار هنوز با محدودیت دامنه نوسان مواجه است.
دامنه نوسان بورس در سال جاری به صورت پلکانی برای برخی نمادها در حال افزایش است. در هفته های گذشته دامنه نوسان بازار اول بورس و فرابورس برای برخی نمادها از 6 درصد به 7 درصد افزایش یافته و طبق مصوبه قرار است تا پایان سال این محدودیت به 10 درصد برسد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند افزایش این عامل مؤثر می‌تواند فرایند مثبتی را در معاملات سهام ایجاد کند و امید می رود که این تصمیم در نهایت به ورود نقدینگی و افزایش عمق بازار منجر شود. بورس این روزها به شدت نیازمند تعمیق یافتن است و کمبود عمق بازار مشکل اصلی حال حاضر بازار سهام است.
 تأثیر افزایش دامنه نوسان بر معاملات بورس و کلیت بازار سرمایه
افزایش پلکانی دامنه نوسان می تواند تاثیر مثبتی بر روی روند معاملات بازار سرمایه بگذارد. اما شرط اصلی برای افزایش این تاثیرگذاری، ورود تغییر دامنه نوسان به بقیه بازارهای بورس است.
در حال حاضر فقط در تابلوی اول بورس و فرابورس این افزایش رخ داده و اگر افزایش دامنه نوسان به تابلوی دوم بورس و فرابورس برسد، احتمالا بازار واکنش منطقی نشان دهد. دامنه نوسان و سایر مکانیزم های محدودیت کننده عملیات بازار مانند حجم مبنا یا حد اعتبار به طور مستقیم تاثیری برارزش ذاتی سهام ندارد و سودآوری شرکت ها و سطح نرخ بهره و رشد سودآوری است که ارزش سهام را تعیین می کند.
افزایش دامنه نوسان در مرحله اول سبب رونق بازار، افزایش حجم و ارزش معاملات و بهبود عملیات بازارگردان ها می‌شود و در مرحله دوم سبب کاهش ریسک معاملات اعتباری برای کارگزار و اعتبار دهنده است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند مهمترین مشکل وجود دامنه نوسان زیر سوال بردن منطق بازار سرمایه است زیرا قیمت ها در مسیر تعادل با اطلاعات جدید، با اصطکاک مواجه می شوند؛ این مسئله ورود و خروج سرمایه گذار، نقدشوندگی و حجم معاملات را کاهش می دهد. دومین مشکل اساسی نیز اخلال در عملیات بازارگردان ها و مواجه صندوق با زیان های سنگین است.
البته در کنار معایب موجود، هفت مورد زیر را می توان از اصلی ترین مزایای افزایش دامنه نوسان روزانه دانست که شامل: 1- کم شدن و ازبین رفتن صف های خرید و فروش، 2- ورود نقدینگی به بازار سهام، 3- کاراتر شدن معاملات سهام، 4- افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس، 5- کاهش احتمالی رفتار‌های هیجانی، 6- کاهش میزان دستکاری سفته بازا‌ن و 7- افزایش عمق بازار سرمایه است.
افزایش محدوده دامنه نوسان در کنار مزایای متعدد خود نیازمند تقویت بازارگردانی است. تقویت بازارگردانی می تواند در شرایط هیجانی بازار وارد مدار شده و از انحراف شدید روند با ثبات سهم‌ها جلوگیری کند تا زیان شدید به سهامداران وارد نشود.
عدم افزایش نرخ بهره بین بانکی کمکی به بورس نکرد
در ادبیات اقتصادی چند سال اخیر کشور که شاید تعداد افراد فعال در بازارهای مالی به ویژه بازار سرمایه رشد چشمگیری کرده است، سوژه پرحاشیه و پرحرف و حدیثی تحت عنوان نرخ بهره بین بانکی، شکل گرفته است.
شاید کمتر فعال بورسی این روزها اخبار نرخ بهره بین بانکی را دنبال نکند، گرچه به اعتقاد اکثر کارشناسان نمی‌توان به صراحت گفت که نرخ بهره بین بانکی به طور مستقیم روی بازار سرمایه اثرگذار است و تغییرات جزئی و هفته‌ای آن تاثیر خاصی روی بازار می‌گذارد، اما هم زمانی ریزش بازار سرمایه در سال‌های اخیر و تقارن آن با رشد نرخ بهره بین بانکی بطوریکه وقتی بازار در روزهای روبه‌رشد خود در سال‌های قبل بود این نرخ حدود 10 درصد و امروز که بازار پس نزول در شرایط رکودی فرو رفته بالای 20 درصد است، چشم و گوش فعالان و سرمایه‌گذاران بورس را به کوچکترین تغییرات نرخ بهره بین بانکی حساس کرده است بطوریکه با کوچکترین تغییری که در این نرخ چه در جهت افزایش و چه در جهت کاهش رخ می‌دهد، واکنش نشان می‌دهند.
در همین راستا می‌توان گفت مهمترین اقدام ریاست سازمان بورس، پیگیری‌های وی برای کاهش نرخ سود بین بانکی در تیر و مرداد امسال باشد، بعد از شروع یک روند صعودی از فروردین ماه امسال و رشد شاخص کل تا محدوده 1.6 میلیون واحدی روند نزولی 4 ماهه شاخص کل آغاز شده و هم‌اکنون (هفته اول مهر ماه) شاخص کل در محدوده 1.330 هزار واحدی قرار گرفته است.
این در حالیست که بانک مرکزی تحت فشارهای وزارت اقتصاد سیاست انقباضی خود را کاهش داده و رشد پایه پولی در مردادماه به بالای 30 درصد افزایش یافته است.لازم به ذکر است در حدود 12 ماه  منتهی به تیر ماه امسال، تحت تاثیر اقدامات کنترلی بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه، رشد پایه پولی از حدود 42 درصد به محدوده 24 درصد کاهش یافته بود.
براین اساس بانک مرکزی حدود 17 هزار میلیارد تومان منابع نقد برای بازخرید اوراق در بازار بین بانکی تزریق کرد و در پی این اقدام هرچند نرخ سود بین بانکی در محدود 20 درصد تثبیت شد اما به یک باره پایه پولی و نقدینگی در مردادماه برخلاف ماه‌های گذشته وارد یک مدار صعودی شدند و تمام اقداماتی که بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی به کار بسته بود، با چالش روبرو شد.
با همه این اوصاف  روند نزولی شاخص کل و سهام شرکت‌های بزرگ تغییر خاصی نکرد و متاسفانه خط حمایتی 1.4 واحد نیز در اواسط شهریور ماه از دست رفت. این موضوع به لحاظ روانی فعالان بازار سهام را با ابهامات بسیار پیچیده روبرو کرد.
هدایت نقدینگی به بازار سرمایه سپر تورم‌های احتمالی
با توجه به تغییر و تحولاتی که در سطح جهانی در حال وقوع است و ابهاماتی که روز به روز بیشتر می‌شود و همچنین اخباری که از عدم توافق در مذاکرات برجامی به گوش می‌رسد، به نظر می‌رسد که سیاستگذاران اقتصادی کشور و همچنین سکانداران بازار سرمایه فکر جدی در راستای احیای این بازار کنند.
اگر بازار سرمایه مجددا رونق بگیرد و بتواند نقدینگی را جذب خود کند احتمالا با توجه به ریزش و رکودی که نسبت به سایر بازارها در این مدت تجربه کرده، این توانایی را داشته باشد که همچون سپری مقابل تورم ایستادگی کند و جذابیت‌های بازار ارز و مسکن و سایر بازارهای مالی را تا حدودی کم کند.
 اتخاذ راهکارهای بلندمدت برای حمایت از بازار سرمایه
وزیر اقتصاد در نشستی با مدیران شرکت‌های بزرگ بورسی با تاکید بر ضرورت اتخاذ راهکارهای بلندمدت برای حمایت از بازار سرمایه، گفت: گرچه شرایط جهانی و عوامل خارجی بر وضعیت بازار سرمایه موثر است؛ اما مدیریت عوامل داخلی با نگاه بلندمدت نیز باید معطوف به حمایت از بازار باشد.
راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت حمایت از بازار سرمایه در نشست تخصصی «سید احسان خاندوزی» وزیر امور اقتصادی و دارایی با رییس سازمان بورس و مدیران شرکت‌های بزرگ بورسی در وزارت اقتصاد بررسی شد.
خاندوزی در این نشست با تاکید بر ضرورت اتخاذ راهکارهای بلندمدت برای حمایت از بازار سرمایه، اظهار کرد: گرچه شرایط جهانی و عوامل خارجی بر وضعیت بازار سرمایه موثر است؛ اما مدیریت عوامل داخلی با نگاه بلندمدت نیز باید معطوف به حمایت از بازار باشد.
وی با اشاره به نگاه مثبت و حمایت رییس جمهور از راهکارهای حمایتی از بازار سرمایه یادآور شد: برای نمونه موضوع اصلاح اساسنامه پالایشی و دارایکم و همچنین موضوع واریزی‌ها به صندوق تثبیت بازار با گردش کاری سریع به سرانجام رسید. 
وزیر اقتصاد از مدیران بورسی خواست تا پیشنهادات خود برای راهکارهای اصلاحی بازار سرمایه به صورت میان‌مدت و بلندمدت را به صورت فهرستی در اختیار دولت قرار دهند تا تدوین لایحه بودجه با نگاه به این پیشنهادات در همکاری بین ارکان دولت تدوین شود و نظارت پیشینی درباره عواملی صورت گیرد که امکان تاثیرگذاری بر بازار سرمایه را دارد.
همچنین در این جلسه هلدینگ‌ها با اشاره به گزارش مثبت شرکت‌ها و روند رو به رشد سودآوری شرکت‌های بورسی با اختصاص منابعی جهت انتشار اوراق اختیار تبعی و حمایت از سهم‌های خود در بازار موافقت کردند.
دولت برای حمایت از بورس نرخ ارز نیمایی را افزایش دهد
حمید دستجردی، کارشناس بازار سرمایه ، در تحلیل این موضوع ‌می‌گوید: ریزش کامودیتی‌‌ها، تعدادی از گروه‌های بورسی را تحت تاثیر قرار داده و آینده این صنایع را با خطر مواجه کرده است. برخی از صنایع پتروشیمی مانند متانول ساز‌ها و الفین ساز‌ها و همچنین فولادی‌ها و برخی از گروه فلزات اساسی بیشتر در معرض کاهش قیمت کامودیتی‌ها قرار دارند و همین تعداد از گروه‌های بورسی بخش بزرگی از بازار سرمایه را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: در شرایط کنونی نیاز به افزایش نرخ ارز نیمایی به شدت احساس می‌شود، زیرا که فاصله نرخ ارز آزاد و ارز نیمایی به شدت افزایش یافته است و این موضوع موجب شده است تا بازده شرکت‌های بورسی به شدت کاهش یابد.دستجردی تصریح کرد: از طرف دیگر برخی از هزینه شرکت‌های بورسی با ارز آزاد است؛ مانند هزینه واردات تجهیزات و ماشین آلات و همچنین هزینه تعمیرات و غیره و این هزینه‌‌های دلاری کمر شرکت‌های بورسی را خم کرده، اما با افزایش نرخ ارز نیمایی این مشکلات برطرف می ‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: به واسطه ادامه ریزش بازار سرمایه و کاهش نقدینگی بسیاری از پول‌های سرمایه‌گذاران جذب سهام‌های با ارزش کمتر می‌شود و احتمالا این سهم‌ها دیر یا زود با حباب قیمتی رو به رو خواهند شد.
وضعیت سهام بسیاری از شرکت‌ها در شرایط ارزندگی قرار دارد
در همین زمینه «جواد عشقی نژاد»، کارشناس ارشد بازار سرمایه گفت: امروز با توجه به شرایط بازار سهام، این بازار به حمایت نیاز ندارد، بلکه به واقعیت نیاز دارد تا در مسیر اصلی خود قرار گیرد.
وی ادامه داد: واقعیت آن است که وضعیت سهام بسیاری از شرکت‌ها و پیش‌بینی‌ها از آینده در شرایط ارزندگی مطلوبی قرار دارد و در این صورت، قطعاً هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری نسبت به حمایت ویژه از سهام خود اقدام خواهند کرد.
عشقی نژاد افزود: نیاز امروز بازار سهام، آرامش و پیش‌بینی پذیری است که انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در این موضوع اثر گذار است. به عبارت ساده‌تر، اوراق اختیار فروش تبعی، حاوی پیامی اعتمادآفرین به سهامداران است؛ به این صورت که ناشر معتقد است دارایی پایه، ارزنده بوده و حتی باوجود ریسک سیستماتیک بازار، حاضر است یک کف قیمتی برای بازدهی سهم طی یک دوره مشخص را تضمین کند. 
به گفته این فعال بازار سرمایه، یک زمان ناشر از سهام خود برای آنکه کاهش بیشتری نیابد حمایت می‌کند، اما امروز شرایط بسیاری سهام ایده‌آل است و باید بدانیم که قطعاً اوضاع فعلی بلندمدت نیست و شرایط متفاوت خواهد بود. از این رو حمایت هلدینگ‌ها از سهام زیرمجموعه خود و انتشار اوراق تبعی امری منطقی و جذاب برای ثبات بخشی به بازار است.
نقش انتشار اوراق تبعی در رونق معاملات بازار سهام
همچنین «مصطفی امید قائمی» کارشناس ارشد بازار سرمایه گفت: انتشار اوراق تبعی در شرایط فعلی بازار سرمایه می‌تواند تا حد زیادی به رونق معاملات و بهتر شدن شرایط بازار کمک کند و اطمینان را به بازار سرمایه برگرداند.
وی در خصوص برنامه هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری برای حمایت از بازار سرمایه با انتشار اوراق تبعی گفت: با توجه به شرایط بازار سرمایه اکنون فرصت خوبی است که هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری وارد بازار شوند و سهام خریداری کنند. برای همین منظور می‌توانند برای تامین منابع خود از انتشار اوراق تبعی استفاده کنند، زیرا اوراق تبعی در قیمت‌های خوبی منتشر می‌شود و فرصت خوبی برای کسانی است که بخواهند این اوراق را بفروشند و تامین مالی کنند و وارد بازار شوند.
امید قائمی با بیان اینکه اوراق تبعی راهکاری است که برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری افراد مختلف در شرایط ریزشی بازار سهام و توسط سهامدار عمده شرکت‌ها منتشر می‌شود، تصریح کرد: شرکت‌ها با توجه به پتانسیل سهم می‌توانند دست به انتشار این اوراق بزنند و به خریداران تضمین دهند که در صورت عدم فروش سهام در تاریخ اعمال، قیمت سهم از قیمت اعمال کمتر نباشد؛ در غیر این صورت شرکت، سهام فردی که اوراق تبعی را خریداری کرده است به قیمت اعمال از وی خریداری کرده و بدین صورت ضرر فرد را جبران می‌کند.