بندر بزرگ «خلیج فارس» نسل چندمی است؟

 امروز- لیلا زمانی
 بندر مکانی است مناسب، امن و ایمن درکرانه دریا که کشتیها با تردد به آن و پهلوگیری به اسکلههایش، با استفاده از تجهیزات خود و یا تجهیزات موجود در اسکله، تخلیه و یا بارگیری میشوند. نقش اصلی بندر، تسهیل تردد کشتیها و جریان کالاهایی است که از طرق مختلف دریایی، زمینی، ریلی و هوایی به آن مکان منتقل میشوند. بنادر براساس معیارهایی همچون دیدگاههای مدیران، حوزه و گسترش فعالیت، جامعنگری در برنامه های عملیاتی و سازمانی و فناوری اطلاعات به چهار نسل موسومند. در بنادر نسل اول، فعالیتها فقط در محدوده بندر متمرکزند. در بنادر نسل دوم بندر و دولت و شرکتهای خصوصی با هم در تعاملند. در بنادر نسل سوم به دلیل حمل و نقل چند وجهی و نیازهای رو به رشد تجارت، به فعالیت های بازاریابی و ارزش افزوده کالا پرداخته میشود که نقش مهمی در زنجیره حمل و نقل یکپارچه که بر پایه تولید و توزیع بنا شده است، ایفا می کنند. دربنادر نسل چهارم یا بنادر شبکه، ضمن اتصال مناطق مختلف بندر با همدیگر، بندر با سایر بنادر دنیا نیزدر تعامل و همکاری در سطوح بین المللی می باشد و استفاده از سیستم تبادل الکترونیکی داده ها برای مدیریت و حمل و نقل را در فرآیند های بندر نهادینه نموده است.
ایالت های جنوبی ایران به سبب واقع شدن در حاشیه خلیج فارس، در طی قرون متمادی اهمیت بسیاری در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه داشته اند و بنادر آنها در سده-های پیشین، به ویژه سده های چهارم و پنجم هجری، از مراکز مهم و عمده کشتی رانی و تجارت دریایی ایرانیان به شمار می رفته اند. مهروبان، شینیز، جنّابه، سیراف و بنادر و لنگرگاه-های کوچک و بزرگ دیگر، از آن جمله اند. در این میان، سیراف به سبب موقعیت خاص بازرگانی، مقام اول را داشت. این بنادر از طریق یک شبکه جاده ای وسیع با یک دیگر و نیز با مراکز تجاری و اقتصادی این ایالات مرتبط می گردیدند و از همین راه با شهرها و مراکز دیگر ایالت های داخل و خارج از ایران متصل می شدند. مسیر های دریایی نیز بنادر مذکور را به هم پیوند می داد و هم چنین پل ارتباطی آنها با اقیانوس هند و آب های آزاد بود. بازرگانی دریایی، موجب توسعه اقتصادی بنادر و به تبع آنها، شهرهای ایالات جنوبی می شد.
حالا گفته می شود بندر بزرگ خلیج‌فارس در جوار بندر امام خمینی (ره)، با عمق بین ٣۵ تا ۴٠ متر عمیق‌ترین بندر در حوزه خلیج فارس و منطقه محسوب خواهد شد. در اراضی توسعه‌ای بندر و با استفاده از موهبت طبیعی خور موسی، دو موقعیت مناسب برای احداث بندری بزرگ با عرض کانال و عمق آبخور خاص، امکان سنجی شده و طبق موقعیت‌های پیش بینی شده با آبخور بالای 35 متر، امکان پهلوگیری کشتی‌های بسیار بزرگ نسل جدید را داراست و از لحاظ دسترسی به بندر فعلی و شهرهای پسکرانه خود هم دارای موقعیت‌های قابل توجهی است.
زیرساخت صنعت حمل‌ونقل ایران نیازمند توسعه و به‌روزرسانی است چرا که در طول سال‌های گذشته، تحریم‌ها مانع از آن شده که در این صنعت سرمایه‌گذاری کافی صورت گیرد. فرصت های موجود در صنعت حمل ونقل دریایی تا چند سال آینده را موقعیت جغرافیایی کشور در جهت افزایش میزان ترانزیت کالا از طریق صور حمل ونقل دریائی، جاده ای، ریلی و همکاری های منطقه ای و بین المللی، توانائی تبدیل شدن بنادر ایران به قطب های تجاری بالقوه، تسریع در مهیا کردن بنادر تجاری کشور در سواحل جنوبی برای پذیرش کشتی های نسل جدید، تشویق صاحبان کالا به استفاده از کانتینر و اعمال تخفیف در حقوق و عوارض بندری برای کشتی های کانتینربر، سیاست گذاری متمرکز برای فعالیت های مرتبط با تجارت الکترونیکی و تبادل اسناد بر اساس پیمآن های فال و آسیکودا، ایجاد ارتباط خودکار بین دستگاه های مرتبط با ترانزیت در کشور و دسترسی شرکت های کارگزاری خارجی به شبکه ارتباطی در این خصوص شامل می شود.
مطالعه برای ساخت بندر خلیج‌فارس در حال انجام است
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان با اشاره به تکمیل ۷۵ درصدی ظرفیت بندر امام خمینی (ره) گفت: وقتی بندری بالاتر از ۶۰ درصد عملکرد ظرفیت دارد، باید به فکر بندر و اسکله‌های جدید بود، به همین دلیل از شش ماه گذشته موضوع بندر بزرگ خوزستان یا بندر خلیج فارس مطرح شده و مطالعات اولیه برای آن انجام شد.
بهروز آقایی در نشست خبری با رویکرد تشریح دستاوردها و اقدامات، با بیان اینکه امروز ۷۵ درصد از ظرفیت بندر امام خمینی تکمیل شده است، گفت: از نظر آمار جهانی، وقتی که بندری بالاتر از ۶۰ درصد عملکرد ظرفیت دارد، باید به فکر بندر و اسکله‌های جدید بود، به همین دلیل از شش ماه گذشته موضوع بندر بزرگ خوزستان یا بندر خلیج فارس مطرح شده و مطالعات اولیه برای آن انجام شد.
وی درباره ضرورت ساخت این بندر توضیح داد: در حال حاضر ظرفیت بندر امام بالای ۷۵ درصد است. ما در همه حوزه‌ها نیاز داریم متناسب با سایز کشتی‌ها، بنادر را ارتقا دهیم و همچنین به کشتی‌های کانتیتنری بزرگ نیاز داشتیم، بنابراین برای حضور رقابت‌های بین‌المللی و برای اینکه بتوانیم کالایمان را رقابت‌پذیر کنیم و از این طریق کالا و تناژ را افزایش دهیم، به ساخت بندر جدید نیاز داشتیم و بندر بزرگ خوزستان می‌تواند این امکانات را فراهم کند.مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان خاطرنشان کرد: بندر بزرگ خلیج فارس بین ۳۵ تا ۴۰ متر عمق دارد و شاید عمیق‌ترین بندر باشد، همچنین این بند پسکرانه خوبی از نظر مناطق ویژه اقتصادی دارد و به همه مدهای حمل‌ونقلی متصل خواهد بود و در حال حاضر مطالعات برای ساخت این بندر در حال انجام است.
آقایی درباره اینکه در شرایط تحریمی، ساخت بندر بزرگ خلیج‌فارس چه منطقی دارد، توضیح داد: ابتدا باید به یک مفهوم برسیم که این بندر با چه سطحی از اسلکه نیاز است که آغاز شود. فازهای یک و دوی آن متناسب با نیاز بازار آغاز می‌شود و سرمایه‌گذاری برای آن انجام خواهد شد. اینکه اسکله آن چندمنظوره یا کانتینری خواهد بود هم پس از مطالعات مشخص خواهد شد.
سواحل خوزستان ۲۵ درصد سواحل کشور را شامل می‌شود
وی با تاکید بر اهمیت بنادر استان خوزستان، بیان کرد:‌ شاید بسیاری استان خوزستان را یک استان نفتی بدانند اما این استان از بعد دریایی نیز اهمیت زیادی دارد. سواحل خوزستان ۲۵ درصد سواحل کشور را شامل می‌شود، این استان ۱۱۸۶ کیلومتر مرز دریایی دارد و ما بیش از ۷۰۰ کیلومتر ساحل قابل کشتی‌رانی داریم. ظرفیت بنادر استان با صنایع هم‌جوار ۸۰ میلیون تن است که ۶۰ میلیون تن در بندر امام وجود دارد.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان با بیان اینکه در شش ماهه اول سال بیش از ۸۰۰۰ پهلوگیری و جداسازی کشتی در مجموع بنادر استان خوزستان داشتیم، افزود: بندر امام بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور و بزرگ‌ترین بندر استان خوزستان است. هفت کیلومتر اسکله در بندر امام وجود دارد و ۱۴ هزار هکتار اراضی منطقه ویژه است. در این بندر ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تن ظرفیت در حوزه کالاهایی که به انبار نیاز دارد و ۲۹ میلیون تن هم ظرفیت کل در حوزه کالاهایی که نباز به انبارش مسقف دارند، کالا قرار دارد.
آقایی با بیان اینکه بندر امام یکی از بنادری است که بیشترین پسکرانه را دارد، افزود: این بندر هم در حوزه صادرات و هم در حوزه کمک به پتروشیمی‌ها نسبت به همه بنادر عملکرد بهتری داردو بهتر می‌تواند صادرات کالاها را رقابت‌پذیر کند. پسکرانه امام خمینی ۷۵ درصد جمعیت کشور است. غالب کالاهای فاسدشدنی در پسکرانه بندر امام هستند و برای صادرات احشام هم پسکرانی خوبی دارد و غالب دام‌پروری‌ها در بندر امام است.
سرمایه‌گذاری ۴۰۰۰ میلیارد تومانی برای پروژه‌های بندر امام خمینی
وی با بیان اینکه بندر امام خمینی (ره) در کمترین استرس‌های دریایی از نظر سونامی و جریانات دریایی و جریانات حاره‌ای قرار دارد، گفت: در شش ماه گذشته، یک سری پروژه‌ سرمایه‌گذاری از جمله پروژه‌های ترمینالی، توسعه پایانه کانتینری، پایانه معدنی، پایانه شماره یک غلات در بندر امام خمینی انجام شده و بیشتر از ۴۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای این بندر در نظر گرفته شده است که تا شش ماه اول سال آینده با سرمایه‌گذارهایی که اعلام آمادگی کردند، قرارداد انعقاد می‌کنیم.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان ادامه داد:‌ در حوزه گردشگری هم کارهای خوبی انجام شده است. ما در سال ۱۳۹۸ هشت اسکله در کارون به بهره‌برداری رساندیم و در دو ماه گذشته هم مصوب کردیم این اسکله‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنیم که بتوانیم خدمات مطلوبی به گردشگران ارائه دهیم. در حوزه اسکله‌ها چند پروژه داریم که اسکله گردشگری است از جمله اسکله گردشگری شادگان، بندر امام خمینی، بهمن‌شیر و ماهشهر که در روند مطالعات قرار گرفتند.
تا ۶ ماهه اول ۱۴۰۲ هم استرسی از بابت کالاهای اساسی در کشور نداریم
آقایی با بیان اینکه دولت اهتمام خوبی برای خرید کالای اساسی داشته است، افزود: ذخایر استراتژیک هم در بندر وجود دارد و تا شش ماهه اول سال آینده هم استرسی از بابت کالاهای اساسی در کشور نداریم. کالاهایی که امروز در بندر امام خمینی هستند، ۴۰ درصد مربوط به امور پشتیبانی امور دام است، ۳۶ درصد در لنگرگاه و ۵۸ بدر هم مربوط به دام است. در حال حاضر ۴۶ درصد کالاهای دپوشده در بندر مربوط به بخش خصوصی و ۵۹ انبار هم در اشغال بخش خصوصی است. در مجموع ۵۰ درصد کالاها در بندر امام مربوط به بخش خصوصی و ۵۰ درصد بخش دولتی است.
وی درباره بندر خرمشهر نیز توضیح داد: طول اسکله بندر خرمشهر ۳.۵ کیلومتر است و ۴.۵ متر عمق و ۱۲۳ هزار متر مربع انبار سرپوشیده دارد و به همه مدهای حمل و نقلی وصل است. تعداد شناورها و تناژ کالا در ۹ ماهه ۱۴۰۱ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، شش و ۲۱ درصد کاهش پیدا کرده است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان با بیان اینکه بندر آبادان هم یکی از بنادری است که از قدیم جایگاه ویژه‌ای در استان خوزستان داشته و با وجود جنگ تحمیلی یکی از بنادر کانتینری اصلی ما بوده است، گفت: در ۹ ماهه ۱۴۰۱، در بندر آبادان تعداد شناورها ۵ درصد افزایش یافته اما تناژ کالا ۱۷ درصد کاهش داشته است. بندر آبادان هفت پست اسکله داریم و عمق آن ۴.۵ متر است. پروژه‌های بندر آبادان ۱۷۰ میلیارد ارزش دارد و بخشی از صادرات کالاهای پتروشیمی آبادان از طریق این بندر انجام می‌شود.
آقایی درباره انتقال مسافران بین ایران و عراق از بندر آبادان توضیح داد: یک کار مشترک با هم حمل ونقل مسافر بین ایران و عراق در حال انجام است. ترمینال مسافری برای خروج و ورود مسافر بین ایران و سیبه عراق آماده شده و پروتکل‌هایی که باید انجام شده است که به واسطه آن می‌توان نیم‌ساعته به عراق دسترسی پیدا کرد.
وی درباره بندر اروند نیز توضیح داد: این بندر عمق ۵ متر دارد و مطلوب‌ترین بندر برای صادرات آبزیان و محصولات کشاورزی است. بیشترین نخیلات از طریق اروند صادر می‌شود. اسکله اروند حدود یک ماه است که راه‌اندازی شده و ۱۱۳ میلیارد تومان پروژه از جمله برای ساخت انبار، ساختمان‌های اطفای حریق در حال انجام سرمایه‌گذاری شده است. بندر اروند به عنوان یکی از بنادر ما در تجارت محلی مورد استفاد قرار می‌گیرد. بیش از ۲۰ هزار راس دام از طریق این بندر جابه‌جا می‌شود. در ۹ ماهه ۱۴۰۱ در مقایسه با سال گذشته، ۱۸ درصد رشد شناور و ۱۰۰ درصد تناژ کالا داشتیم.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان ادامه داد: بندر چوئبده نیز یکی از بنادر خوب ما در حوزه بهمن‌شیر است که حدود پنج متر عمق دارد و صادرات آبزیان و احشام هم ازین بندر انجام می‌شود و ۱۰۰ میلیارد پروژه در این بندر در حال انجام است. در ۹ ماهه ۱۴۰۱، تعداد شناور هفت درصد افزایش داشته اما تناژ کالا ۴۱ درصد کاهش داشته که البته تا آخر سال ارقام مثبت خواهد بود. حجم زیادی فعالیت اقتصادی از جمله صاردات احشام، صیفی‌جات و آبزیان در این بندر انجام می‌شود و  رونق شهر چوئبده با تجارت محلی در این بندر صورت گرفته است.
آقایی درباره بندر سجافی توضیح داد: بندر سجافی هم از بنادر پررونق ما در بنادر کوچک است. در حال حاضر مبلمان شهری هندیجان را کلا تغییر داده و نوع پاساژها و کالاهای این بندر ارتقا پیداکرده است. وی ادامه داد:‌ بندر شادگان هم از بندر محلی ماست که در ۹ ماهه سال ۱۴۰۲، در زمینه تعداد شناورها ۵۰۰ درصد و در زمینه تناژ کالا ۱۰۰ درصد افزایش داشته و ۸۰ هزار راس گام از این بندر صادرات انجام شده است. بندر شادگان از بنادری است که از نظر میزان کالا و رونق اقتصادی در شهر شادگان تاثیر چشمگیر داشته است. ۷۹ میلیارد تومان پروژه در این بندر انجام شده و اسکله گردشگری هم درآن ساخته شده و بار زیادی از صادرات کشور را به عهده گرفته است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان خوزستان همچنین در پاسخ به اینکه آیا از بنادر خوزستان، قاچاق کالا انجام می‌شود، تاکید کرد:‌ هیچ کالایی از این بنادر قاچاق نمی‌شود. گمرک به‌صورت قانونی در همه بنادر خوزستان فعالیت می‌کند و نظارت دارد و هیچ اتفاقی مبنی بر قاچاق کالا در این بنادر نداریم.