دردسرهای تأمین اینترنت در کشور

 امروز- لیلا زمانی
در سال میلادی گذشته ۳۵ کشور قطع دسترسی به اینترنت را تجربه کرده‌اند و برای هر کدام دلایل مختلفی در سال ۲۰۲۲ منتشر شده است که از میان آنها می‌توان به کنترل اعتراضات، جنگ و درگیری‌های منطقه‌ای، امتحانات مدارس، انتخابات، بی‌ثباتی سیاسی یا رویدادهای پرمخاطب مانند تعطیلات مذهبی و حتی بازدید مقامات دولتی اشاره کرد.
اینترنت و به دنبال آن پلت‌فرم‌های ارتباطی که این روزها به بخش مهمی از زندگی افراد تبدیل شدند، سال گذشته روزهای پر فراز و نشیبی را در سراسر جهان پشت سر گذاشتند.
 شبکه اینترنت یا مجموعه‌ای بزرگ از شبکه‌های کامپیوتری که توسط خطوط تلفن به یکدیگر وصل می‌شوند و این امکان را برای شرکت‌ها، سازمان‌ها، دولت‌ها، مدارس و حتی اشخاص به وجود آورده است تا اطلاعات خود را با سایر کاربران و استفاده کنندگان مبادله و مورد بهره‌برداری قرار دهند، در سالی که گذشت در سراسر دنیا روزهای پرچالشی را پشت سر گذاشت و سبب شد کاربران چه در ایران و چه در سایر کشورها گاهی به دلیل اختلالات سراسری خود شبکه و یا برخی از پلتفرم‌های پرمخاطب با مشکلاتی روبه رو شوند.
به طور مثال (اوایل سال) هزاران کاربر از مشکل دسترسی به یک پلتفرم خارجی (اینستاگرام) اشتراک‌گذاری عکس، خبر دادند و مِتا پلتفرمز – شرکت مادر اینستاگرام اعلام کرد در تلاش برای احیای دسترسی به اینستاگرام هستند. شرکت مِتا پلتفرمز در بیانیه‌ای اعلام کرد از این که عده‌ای از کاربران مشکل دسترسی به اینستاگرام را دارند، مطلع هستند و تلاش کردند هر چه سریعتر اوضاع به حال عادی برگردد و بابت این مشکل، عذرخواهی کردند.
در آبان ماه هم اختلال جهانی در واتس آپ رخ داد و بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی امروز اعلام کردند قادر به دریافت یا ارسال پیام در واتس‌اپ نیستند. در واقع پس از گشودن این اپلیکیشن پیام رسان، کاربران مکالماتشان را می‌توانند مشاهده کنند اما قادر به ارسال یا دریافت پیام نبودند و پیامی مکررا برای بسیاری از کاربران در بالای برنامه با این مضمون که واتس‌اپ در حال اتصال به سرور است نشان داده می شد اما اتصالی روی نمی‌داد.
درنهایت شرکت متا پلتفرمز که مالک واتس‌اپ است، اعلام کرد مشکلاتی که باعث اختلال گسترده در ارسال و دریافت پیام در این پیام رسان شده بود را برطرف کرده است. این شرکت درباره علت این اختلال، توضیحی نداد و تنها سخنگوی متا در بیانیه‌ای که ایمیل شد، اعلام کرد مطلع هستیم که مردم امروز برای ارسال پیام در واتس‌اپ دچار مشکل شدند؛ ما این مشکل را برطرف کرده و بابت مشکلات ایجاد شده، عذرخواهی می‌کنیم.
از سوی دیگر کلود فلر در سال ۲۰۲۲، انتشار گزارش‌هایی را آغاز کرد که ماحصل مشاهدات داخلی این شرکت درباره قطعی اینترنت دولتی و اختلالات قابل توجه در سراسر جهانی بود. کلود فلر به عنوان شبکه تحویل محتوا که خدمات انعطاف پذیری دیجیتالی را فراهم می‌کند، هنگامی که بخشی از اینترنت قطع می شود، آرایه‌هایی از سیگنال‌ها را مشاهده می‌کند. به عنوان مثال، کلود فلر می‌تواند درخواستهای پروتکل اینترنت مانند درخواست‌ها برای روتینگ سیستم «پروتکل دروازه مرزی” (BGP) یا کتاب آدرس اینترنتی «سیستم نام دامنه» را ارزیابی کند تا متوجه اجرای قطعی اینترنت توسط یک دولت یا محل اجرای انسداد دسترسی در زیرساخت اینترنت شود. بنابراین گزارش جدید شرکت زیرساخت وب و امنیت وب‌سایت کلود فلر، حاکی از آن بود که اختلال در ترافیک اینترنت در سطح جهانی به شکل مبهوت کننده‌ای، شایع شده است.
بر اساس گزارش وب‌سایت وایرد، دیوید بلسون، محقق باسابقه اختلالات اینترنت در کلود فلر می‌گوید این گزارش جدید که وقایع سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۲ را بررسی کرده، به این نتیجه رسیده است که فعالیت مربوط به اختلالات اینترنت، در واقع پایین‌تر یا به نسبت سه ماهه‌های قبلی سال، کمتر بوده است.
تعداد مشترکین پهنای باند اینترنت ۷ درصد افزایش یافت
بر اساس آخرین آمار منتشر شده حوزه فناوری در سایت تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، تعداد مشترکین پهنای باند اینترنت در ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۷ درصد افزایش یافت.بر اساس این گزارش سال گذشته ضریب نفوذ پهن‌باند سیار ۱۱۴.۰۶ درصد، ضریب نفوذ پهن‌باند ثابت ۱۳.۱۵درصد و ضریب نفوذ کل اینترنت در کشور ۱۲۲.۲۰ درصد بوده است. همچنین ۱۱ میلیون و ۵۰ هزار و ۲۴مشترک پهن‌باند ثابت، ۹۵ میلیون و ۸۶۹ هزار و ۲۵۲ مشترک سیار بودند که ضریب نفوذ کل پهنای باند اینترنت کشور را به ۱۲۷.۲۰ درصد رساند.
با مقایسه به روزترین گزارش وضعیت مشترکان اینترنت سازمان تنظیم مقررات (مربوط به آذر ۱۴۰۱) می‌توان نتیجه گرفت که هنوز عقب‌ماندگی‌ها در بخش اینترنت ثابت رفع نشده است، اما در حوزه اینترنت سیار توانسته‌ایم پیشرفت هفت درصدی را ثبت کنیم.
بر اساس این آمار، ضریب نفوذ پهن‌باند سیار ۱۲۱.۸۰ درصد، ضریب نفوذ پهن‌باند ثابت ۱۳.۸ درصد و ضریب نفوذ کل پهنای باند اینترنت در کشور ۱۳۴.۹۸ درصد است.همچنین اکنون ۱۱ میلیون و ۷۸ هزار و ۴۷۵ مشترک اینترنت ثابت و ۱۰۲ میلیون و ۳۷۳ هزار و ۶۵۱ مشترک اینترنت سیار هستند که ضریب نفوذ کل پهنای باند اینترنت کشور را به ۱۳۴.۹۸ درصد رسانده‌اند. تعداد مشترکین تلفن همراه که پایان سال گذشته بیش از
 ۱۴۰ میلیون گزارش شده بود، طبق آخرین آمار (آذر ۱۴۰۱) به ۱۴۵ میلیون و ۶۶۷ هزار و ۵۳۶ نفر (با ضریب نفود ۱۷۳.۳۰ درصد) رسیده است.آمار مربوط به حوزه تلفن ثابت البته تقریبا بدون تغییر باقی مانده و بیش از ۲۹ میلیون خط دایری تلفن ثابت داریم.
ضریب نفوذ ۱۳۴ درصدی اینترنت در کشور
آخرین آمار حوزه فناوری تعداد مشترکان تلفن همراه را ۱۴۵ میلیون (ضریب نفوذ ۱۷۲ درصد) و مجموع مشترکان اینترنت ثابت و سیار در کشور را بیش از ۱۱۳ میلیون (ضریب نفوذ ۱۳۴ درصد) اعلام کرد.
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور هر سه ماه یکبار، آخرین آمار مربوط به حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را در قالب یک فایل که برای عموم مردم قابل‌دسترسی است، منتشر می‌کند.
در چهل و سومین فصلنامه منتشر شده از سوی این سازمان، تعداد مشترکان تلفن همراه در پاییز ۱۴۰۱ با افزایش هفت درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده و از ۱۴۵ میلیون و ۶۶۷ نفر عبور کرده است.همچنین تعداد مشترکان پهن‌باند سیار نیز با افزایش ۱۱.۴۶ درصدی نسبت به پاییز سال گذشته به بیش از ۱۰۲ میلیون مشترک رسیده است.
اشتراک تلفن ثابت بدون تغییر فاحش نسبت به پاییز ۱۴۰۰ اکنون ۲۹ میلیون و ۳۴۲ مشترک است.در این گزارش تعداد مشترکان پهن‌باند ثابت نیز از ۱۱ میلیون عبور کرده که نسبت به سال گذشته رشد حدود ۱.۵ درصدی داشته است. این آمار نشان می‌دهد هنوز میل به استفاده از تلفن و اینترنت ثابت مانند گذشته اندک است. آمار مندرج در این گزارش حکایت از آن دارد که ضریب نفوذ پهن باند سیار به بیش از ۱۲۰ درصد، پهن‌باند ثابت به ۱۳.۸، تلفن همراه به ۱۷۲ درصد و تلفن ثابت به ۳۴.۶۴ درصد رسیده است.
در بخشی از این گزارش به سهم بازار مشترکان فعال تلفن همراه اشاره شده است. همراه اول سهم ۵۳ درصدی دارد و سهم ایرانسل ۴۳ درصد است. رایتل نیز ۴ درصد از مشترکان فعال تلفن همراه را پوشش می‌دهد. سهم بازار مشترکین پهن باند سیار نیز به تفکیک اپراتور از همین قرار است. همچنین ۱۰ درصد از مشترکان پهن‌باند سیار به اینترنت نسل سوم و ۹۰ درصد به اینترنت نسل چهارم دسترسی دارند.
در این گزارش وضعیت شکایات ثبت شده در حوزه اینترنت ثابت و سیار در سامانه ۱۹۵ نیز مورد بررسی قرار گرفته است. تعداد شکایات ثبت شده در حوزه مشترکان تلفن و اینترنت ثابت ۷۳ درصد و در حوزه مشترکان اینترنت سیار و تلفن همراه ۲۷ درصد است.
آمار متنوع دیگری که در این فصلنامه آمده، مربوط به شاخص‌های پستی است. ۱۸۰ میلیون مرسوله، ۲۵۳۹ واحد پستی، ۰.۰۹ درصد سرانه مرسولات تجارت الکترونیک، ۱۶.۵۷ درصد ضریب ضایعات پستی، ۱۷۴ میلیون و ۵۰۷ توزیع موفق مرسوله از آمار مهم این فصلنامه است.
ترافیک مرسولات در شرکت ملی پست به تفکیک سرویس، نشان می‌دهد که سهم سرویس پست پیشتاز چند برابر دیگر سرویس‌ها است. سرویس‌های مربوط به ترافیک فروش، ترافیک الکترونیکی و ترافیک سفارشی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
کندی اینترنت در ایران
از تیرماه سال ۱۴۰۱ تاکنون چندین بار اینترنت کشور با کندی و اختلال روبه‌رو شد و در هر دوره زمانی دلایل گوناگونی برای آن اعلام شده است.  به طور مثال در تاریخ ۱۶ خردادماه مصرف برق کشور در زمان اوج مصرف به مرز ۶۰ هزار مگاوات رسیده بود که عدد بسیار بزرگی به شمار می‌رفت و این رقم از آخرین زمان مصرف سال ۱۴۰۰، ۵۰۰۰  مگاوات بیشتر بود. هرچند از سوی مسئولان صنعت برق اعلام شده بود که شبکه برق کشور بدون مشکل و پایدار است و مشکلی برای تأمین برق وجود ندارد، اما در برخی نقاط شاهد خاموشی‌هایی بودیم و همین مسئله مانند سال‌های گذشته قطعی آنتن‌های موبایل و اینترنت و در نتیجه کندی اینترنت را به دنبال داشت.
همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی در سوم مردادماه امسال اعلام کردند که اینترنت خانگی و همراه اول در تهران با اختلال روبه‌رو شده بود؛ خبری که یکی از رسانه‌های کشور به نقل از شرکت مخابرات منتشر کرده بود اما از بروز این اختلال در نقاط دیگری از کشور هم مشاهده می‌شد.
در همین رابطه اداره کل ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت مخابرات اعلام کرد اختلال ایجاد شده باعث قطعی موقت اینترنت «در برخی نقاط کشور» شده است؛ اما در ساعاتی بعد شرکت مخابرات ایران اعلام کرد «قطعی اینترنت، ارتباطی به شرکت مخابرات ایران ندارد.»؛ همچنین برخی از فعالان این حوزه گفته بودند «اختلال در مرکز ارتباطات زیرساخت» سبب بروز این مشکل شده است.
در نهایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به نقل از روابط عمومی شرکت ارتباطات زیرساخت گفت که اختلال مذکور بر اثر فرسودگی خطوط و تجهیزات انتقال، برق در شبکه اینترنتی برخی از مناطق تهران ایجاد شده بود که با پیگیری و همکاری کارشناسان این شرکت و هماهنگی شرکت توانیر مشکل برطرف و تمامی ارتباطات به حالت به پایدار درآمده است.
اما زمستان سالی که گذشت برای چند بار اختلال در اینترنت کشور رخ داد؛ به گونه ای که ۲۶ دی ماه یک اختلال دو ساعته در ترافیک داخل کشور رخ داد که امیر محمدزاده لاجوردی- مدیر عامل شرکت ارتباطات زیر ساخت کشور - با انتشار پستی در فضای مجازی در این باره گفت: دقایقی پیش شاهد افت ترافیک یکی از مراکز IXP کشور بودیم که توسط همکارانم این مشکل مرتفع گردید.
اما بررسی‌ها حاکی از ادامه دار شدن اختلال در اینترنت کشور بود و ارسال اطلاعات در برخی از سکوها و پیام رسان‌ها با اختلال همراه شده بود. در همین رابطه سهراب آغ بیات- معاون فنی شرکت ارتباطات زیر ساخت کشور - در یک گفت‌وگوی تلویزیونی درباره دلیل اختلال رخ داده در اینترنت کشور اظهار کرد:  با توجه حجم ترافیک داخل کشور و توسعه ای که باید اتفاق بی افتد، موقتا شاهد افت ترافیکی هستیم که با تلاش شبانه روزی همکاران شرکت ارتباطات زیرساخت، ان شاءالله این مشکل در حال حل شدن است و به زودی دیگر این مشکل پیش نخواهد آمد.  
همچنین در ۵ بهمن اینترنت ثابت و همراه در بازه زمانی ۱۱:۴۴ تا ۱۱:۵۷، کاملا قطع و دسترسی کاربران به اینترنت غیرممکن شد. در ابتدا دلیل این امر مشخص نبود و پیگیری از برخی از اپراتورها به این نتیجه رسید که ظاهرا مشکلی از سوی ارتباطات زیرساخت وجود داشت و شرکت ارتباطات زیرساخت کشور در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: از ساعت ۱۱:۴۳ به مدت ۱۰ دقیقه شاهد افت ترافیک بین الملل بودیم که به سرعت برطرف شد.  این شرکت از به دلیل این اتفاق از مردم عذرخواهی کرد و گفت که تیم‌های فنی در حال بررسی علت بروز این حادثه هستند.
بار دیگر اختلال مشابهی در ۲۴ اسفند از حدود ساعد ۹:۵۶ رخ داد به گونه‌ای که در برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت فقط سایت‌های داخلی باز و در برخی موارد دسترسی به این سایت‌ها نیز با مشکل مواجه بود؛ طبق اعلام برخی کاربران، درگاه‌های پرداخت نیز با مشکل مواجه بودند. ‌ البته این اختلال  از ساعت ۱۰.۲۰ برای بیشتر کاربران در آن روز برطرف شد. در این باره عیسی زارع پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - درباره علت اختلال پیش آمده در اینترنت با رد بروز حمله سایبری گفت: ۱۵ دقیقه در زیرساخت‌های یکی اپراتورها مشکلی رخ داد.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اما درباره اختلال‌هایی که در چند ماه اخیر در اینترنت کشور رخ داد اعلام کرد که در وزارت ارتباطات در تلاشیم بهترین سرویس را برای مردم عزیز فراهم کنیم البته همانگونه که می‌دانید بخشی از شبکه در اختیار ماست. بخشی که در اختیار ما قرار دارد، شرکت ارتباطات زیرساخت است و بخش قابل توجهی از شبکه در اختیار مخابرات، اپراتورهای همراه و ثابت هستند که ما وظیفه نظارت و تنظیم گری آنها را داریم. هدف ما این است که بهترین ها را فراهم کنیم.
به گفته زارع پور در لایه زیرساخت در سال گذشته ۷۰ درصد به ظرفیت شبکه در مخابرات کشور و بین استانی اضافه کردیم، در تأمین پهنای باند اینترنت مورد نیاز کشور هم تقریبا بیش از سه برابر پهنای باند داریم و در یک سال اخیر از منابع مختلف اینترنت را تأمین کردیم. همچنین تنوع بخشی به منابع تأمین اینترنت کشور یکی از هدف گذاری‌هایی بوده که به شرکت ارتباطات زیرساخت ابلاغ و اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است.