امروز- لیلا زمانی
در تجارت، تهاتر یا مبادله پایاپای (معامله پایاپای) سیستم مبادله‌ای است که در آن افراد، یک کالا یا خدمت را در ازای کالا و خدمت دیگر مبادله می‌کنند. در این حالت، از پول یا هیچ نوع واسطه دیگری استفاده نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر تهاتر یعنی جابه‌جایی دو کالا (با ارزش یکسان)، ارائه کالا در ازای دریافت خدمات یا مبادله دو نوع از خدمات با یکدیگر.
در این نوع از معامله افراد متعهد می‌شوند که در ازای دریافت کالایی، یک کالای دیگر را در زمان مشخص‌شده تسلیم کنند و یا خدماتی را با ارزش کالای اول ارائه دهند.
مبادله یا معامله پایاپای چه مزایایی دارد؟
مبادله پایاپای یا همان معامله پایاپای در بخش‌های مختلفی از جامعه و به دلایل متفاوتی صورت می‌گیرد؛ ممکن است معامله بین دو فرد بدون عقد قرارداد رسمی یا در حجم کلان بین شرکت‌ها با طی مراحل حقوقی انجام شود. از مهم‌ترین دلایلی که شرکت‌های بزرگ را به سمت تهاتر سوق می‌دهد: وجود قوانین حقوقی پیچیده جهت معاملات بین‌المللی، کاهش نقدینگی و فرار مالیاتی است.متأسفانه در شرایط کنونی با وجود تحریم‌ها امکان انجام معاملات بین‌المللی برای برخی دولت‌ها با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌رو شده، ازاین‌رو مبادلات تهاتری روشی جایگزین جهت دریافت کالاها و مواد اولیه مورد نیاز است. به‌عنوان نمونه می‌توان به مبادله نفت با غذا و دارو اشاره کرد.از سوی دیگر، با کاهش نقدینگی، معاملات تهاتری افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد و شرکت‌ها برای رفع نیازهای خود از این روش استفاده می‌کنند. به‌ویژه استارتاپ‌ها برای تبلیغات و رفع نیازهای دیگر خود، از تهاتر بهره می‌برند.تهاتر از زمان تحریم‌ها در دولت‌های قبلی آمریکا به‌صورت جدی به ادبیات اقتصاد ایران وارد شد.زمانی این تهاتر با کشورهایی همچون روسیه و چین بود، اما این روز‌ها تهاتر ایران با بسیاری از کشورها گسترش یافته است. برای نمونه ایران با عراق تهاتر کالا و تأمین کالای اساسی به‌جای دریافت ارز حاصل از صادرات برق دارد. حال دامنه تهاتر ایران به کشورهای آفریقایی نیز رسیده است.
کشورهایی که خودشان در اداره امورشان با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و باید در قبال محصولات پتروشیمی وارداتی به ایران کالاهای اساسی صادر کنند. قطعاً توسعه و بهبود روابط خارجی و اقتصادی با تمام کشورها امری مهم است، البته دلیل اصلی افزایش مبادلات تجاری به شیوه تهاتر در اقتصاد ایران در کنار تحریم‌ها، ورود ایران به لیست سیاه FATF است؛ ایران سابقه تهاتر از طریق شبکه بانکی با کشورهای بلوک شرق مانند روسیه، شوروی، رومانی، یوگسلاوی و بلغارستان دارد که در این روش خط اعتباری توافق می‌شد و تجار کشورها کالای خود را صادر و پول خود را از بانک دریافت می‌کردند؛ همچنین در پایان هر سال بانک مرکزی ایران و کشور مقصد، بعد از انجام محاسبات با ارزهای معتبر با یکدیگر تسویه می‌کردند.
روش‌های مرسوم مبادلات
عضو اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اینکه سه روش تجاری برای مبادلات کالایی وجود دارد، گفت: نخست با اعتماد تجار به یکدیگر خرید و فروش به صورت حواله انجام می‌شود؛ روش دیگر اسناد و اعتبار بانکی است که بر اساس اعتبار تاجر از طریق بانک تسویه می‌شود که مقررات بانکی موجب روان شدن تجارت نیز خواهد شد. «سیدحمید حسینی» با بیان اینکه سومین روش تجاری در جهان تهاتر است، تصریح کرد: مبادلات به صورت کالا به کالا و فیزیکی انجام می‌شود که در مرزها به روش‌های پیله‌وری و مرزنشینی مرسوم است یا شبکه بانکی نیز درگیر این روند می‌شود. حسینی با تأکید بر اینکه در حال حاضر تهاتر بانکی امکان‌پذیر نیست، خاطرنشان کرد: برای امضای توافقات پیمان پولی باید میان واردات و صادرات دو کشور تعادلی باشد که این فرایند برای ایران فقط با ترکیه و روسیه امکان‌پذیر است؛ زیرا با کشورهایی مانند چین، امارات متحده عربی و افغانستان تراز مناسبی برای تبادل با پول ملی نداریم.
ظرفیت‌های مناسب
عضو اتاق بازرگانی ایران با اشاره به مناسب بودن توافق برای تهاتر گاز ایران با نفت عراق، اظهار داشت: آفریقا ظرفیت و پتانسیل بالایی دارند، اما باید زیرساخت‌های مناسب مانند خطوط کشتیرانی و سیستم بانکی برای همکاری مورد توجه قرار بگیرد، از سوی دیگر شرکت‌ها نیازمند نمایندگی برای توسعه روابط هستند و باید موانع بانکی رفع شود. حسینی بیان کرد: آفریقا ظرفیت تأمین حبوبات، کاکائو، قهوه، میوه، گوشت مواد معدنی را برای ایران دارد، از سوی دیگر ما نیز می‌توانیم بازار محصولات پتروشیمی، قیر، مصالح ساختمانی، مواد غذایی و نساجی را برای این قاره مهیا کنیم.
از همه ابزار‌ها استفاده کنیم
این فعال اقتصادی با بیان اینکه تهاتر نمی‌تواند از طریق تاجر انجام شود، تصریح کرد: باید سیستم تضمینی ایجاد شود تا تجار با استفاده از آن بتوانند با صادرات کالاهای خود، شرایط را برای واردات مورد نیاز کشور فراهم کنند. وی با تأکید بر اینکه تهاتر یک سیستم مناسب برای تجارت است اما نیاز به سازکار اطمینان‌بخش دارد، گفت: باید از همه ابزار استفاده کنیم تا سطح تجاری کشور افزایش پیدا کند که با رفع موانع تحریمی ریسک تاجر کم می‌شود و افزایش حدود ۱۵ درصدی سالانه رشد تجاری رقم می‌خورد.
تهاتر راهکاری برای کمرنگ کردن تاثیر تحریم‌ها و توسعه روابط اقتصادی ایران با جهان
رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه گفت: تهاتر یکی از سازوکارهای تجارت است که می‌تواند در توسعه روابط تجاری ایران با سایر کشورها اثرگذار باشد و این خود در کمرنگ کردن تاثیر تحریم‌های آمریکا بسیار اثر گذار است.«هادی تیزهوش تابان» با بیان اینکه تهاتر یکی از انواع روش‌های تجارت متقابل است، اظهار داشت: در این روش برای طرفین تجارت امکان مبادله کالا و خدمات بدون نیاز به انتقال ارز، فراهم می‌شود.وی افزود: تجارت تهاتری ایران و با دیگر کشورها، می‌تواند بخشی از مبادلات خارجی ایران را پوشش دهد و این خود در کمرنگ کردن تاثیر تحریم‌های آمریکا بسیار اثر گذار است، زیرا هم امکان شناسایی شرکای تجاری ایران ضعیف می‌شود و هم کشور از مبادلات دلاری و زیرساخت‌های مالی وابسته به آن بی‌نیاز می‌شود.رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه تابان تاکید کرد: تهاتر یک راهکار عملیاتی برای تجارت در میان کشورهایی است که با کمبود منابع ارزی مواجه هستند، همچنین از این روش در مواقع بحرانی به‌ویژه در رکود اقتصادی، تورم بالا و یا کاهش ارزش پول ملی استفاده می‌شود.
وی تصریح کرد: باید در نظر داشت که معاملات تهاتری عموماً در شرایط خاص اقتصادی و سیاسی، شرایط غیرمتعارف نظیر نوسانات شدید در پول ملی یا تحریم‌ها و بحران‌های اجتماعی رایج شده است، اما اکنون به‌عنوان راهکار مناسب برای تسهیل تجارت بین‌الملل، حتی در شرایط متعارف نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.این فعال اقتصادی با بیان اینکه توسعه روابط تجاری با تمام مناطق جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، گفت: باید در نظر داشت که روابط تجاری و اقتصادی با هر کشور و یا منطقه‌ای می‌تواند مزایای خاص خود را برای اقتصاد کشور فراهم آورد و این هنر ما است که به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که این مسیر بیشترین منفعت را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.تیزهوش تابان اظهار داشت: البته توسعه روابط تجاری به سایر کشورها بسیار مطلوب است اما نباید فراموش کرد که حضور موفق در تجارت دنیا بدون در نظر گرفتن حوزه‌هایی مانند شرق آسیا، اروپا و آمریکا امکان‌پذیر نیست و حال که نمی‌توان برای تجارت با آمریکا برنامه‌ریزی کرد، نباید از کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و اقتصادهای پیشرفته اروپایی غفلت شود.وی با تاکید بر اینکه تهاتر یکی از سازوکارهای تجارت است، تصریح کرد: این روش عموماً در شرایط خاص اقتصادی و سیاسی، شرایط غیرمتعارف کاربرد دارد و با توجه به شرایط موجود به طور حتم می‌تواند در توسعه روابط تجاری ایران با سایر کشورها اثر گذار باشد.به گفته رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، این موضوع به سادگی قابل تحقق نیست و پیش نیازی‌هایی دارد و باید بسترهایی خاص حقوقی و مالی برای تحقق آن فراهم شود و با اجرایی شدن توافقات با قاره آفریقا می‌توان از این روش در این مسیر نیز بهره برد.
نیازمند مدلسازی در تهاتر هستیم
یک کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه یکی از راهکارهای حل مشکلات تجاری، تهاتر کالاها و تبادل رسمی مالی میان دو کشور است، گفت: در حال حاضر تهاتر تنها در برخی کالاها و به صورت ساده پیشرفته، اما باید مدلسازی مشخصی در این راستا داشته باشیم.مهدی سروی ، با بیان اینکه تهاتر در دستور کار هیات‌های تجاری و رایزن‌های بازرگانی قرار دارد، گفت: به دلیل اینکه چندین سال است به واسطه تحریم با مشکلاتی در زمینه نقل و انتقالات پول مواجه هستیم یکی از راهکارهای پیشنهاد شده برای حل مشکلات تجاری بین ما و کشورهای دیگر تهاتر کالاها وتبادل رسمی مالی میان دو کشور است.وی ادامه داد: به دلیل اینکه زیرساخت‌های مناسبی برای تعاملات بانکی بین کشورها وجود نداشته و یا اینکه در بحث تبادلات تجاری همگنی کالاها و مدلسازی تهاتر با مشکلاتی همراه بوده در عرصه عمل دیدیم که تنها تهاتر در برخی کالاها و به صورت ساده پیشرفته و شامل همه کالاها نمی‌شود. مثلا نفت و گاز را با گوشت تهاتر می کردیم که بسیار ساده بود. یا اینکه اقلام مختلفی در زمینه فلزات داریم که قابلیت صادرات دارند ولی چون مدلسازی درستی در این بخش نداریم و در قبال صادرات آنها محصولات ریزتر دریافت می‌کردیم، به سراغ اینگونه موارد نمی‌رفتیم.این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: دولت در سفرهای اخیرش به کشورهای آفریقایی به این مسائل ورود کرده تا بتواند سطح روابط تجاری را با کشورهای دیگر افزایش دهد. تصمیماتی نیز در خصوص تهاتر با کشورهای آفریقایی گرفته شد که این رویه باعث کاهش چالش روابط تجاری می‌شود.وی با بیان اینکه تا زمانی که مدلسازی مشخصی برای تهاتر نداشته باشیم تنها به چند کالای خاص محدود می‌شویم و پیشرفتی حاصل نخواهد شد، گفت: در حوزه کشاورزی و بازرگانی وابستگی گسترده‌ای به نظام بانکی بین‌المللی داریم که یکی از موارد آن تهاتر نفت است. می توانیم با خریداران محصولات نفتی در کشورهای مختلف به جای نقل و انتقالات ارزی، تهاتر کنیم. یعنی می‌توانیم از همان مبدای که کالا را صادر کردیم از همان مبدا هم کالا وارد کنیم و نقل و انتقالات ارزی انجام ندهیم تا با ریسک فراوان مواجه نشویم.به گفته وی مثلا اگر نفت و فرآورده‌های نفتی به کشورهای خاص صادر می‌کنیم در قبالش محصولات کشاورزی و اقلام اساسی وارد کنیم. این فقط نیازمند توافق با کشورهای طرف معامله است و شدنی است.سروی تصریح کرد:تهاتر می‌تواند در یک مکانیسم مشخصی اتفاق بیفتد. مثلا آمریکا با کشوری مثل کانادا توافقی تجاری دارد که تعدادی کالا با تعرفه مشخص صادر و تعدادی نیز با تعرفه مشخص وارد کند. این خودش نوعی تهاتر است و نقل و انتقالات ارزی بین دو کشور با توجه به اینکه شرایط تحریمی مشابه ما ندارند ساده است. اما با توجه به اینکه با شرایط تحریم مواجه هستیم و نظام بانکی با مشکل مواجه است و جایگزینی هم برای آن نداریم ناگزیزیم از این روش به عنوان یک راهکار موقتی و گذرا استفاده کنیم تا بتوانیم در ادامه به یک سیستم تبادل مالی رسمی با کشورهای دیگر برسیم. کاری که چین سالهای سال است انجام می‌دهد و خودش را از تبادلات بانکی بین الملل جدا می کنند تا مسائل را مدیریت کند.
تهاتر یکی از راه‌های رایج تجارت در دنیا است
عضو اتاق بازرگانی ایران گفت: کشورها در تولید کالایی توانایی بیشتری دارند و می‌توانند از تهاتر برای تامین کالای مورد نیاز خود استفاده کنند که این روند در جهان یک مزیت تجاری است.
یحیی آل اسحاق با بیان اینکه تهاتر یکی از راه‌های رایج تجارت در دنیا است، اظهار کرد: این روند بسیار خوب است؛ زیرا به جای تبدیل کالا به ارز و تبدیل همان ارز به کالای مورد نیاز کنیم، محصولات مورد نیاز دو کشور تهاتر و تامین می‌شود.وی افزود: دو کشور به کالایی نیاز دارند و می‌توانند به صورت مکمل با یکدیگر مبادله کنند، به همین دلیل تهاتر روند درست یک تجارت مناسب محسوب می‌شود.این فعال اقتصادی تاکید کرد: تهاتر کالاها، تسهیلگری در تبادل نیاز دو کشور است که در دنیا سیستم رایجی است و دو کشور با داشتن مزیت تولیدی نیاز یکدیگر را مرتفع می‌کنند.
آل اسحاق با بیان اینکه تامین کالای مورد نیاز کشور با محصولات مازاد تولیدی به اقتصاد کشور کمک می‌کند، تصریح کرد: تهاتر در همه جهان یک مزیت تجاری است و با تبادل مزیت‌های کشورها می‌توانیم توسعه مبادلات را رقم بزنیم.وی با تاکید بر اینکه قاره آفریقا از مزیت‌های بسیاری برای تهاتر با ایران بهره‌مند است که باید از این فرصت استفاده کرد، گفت: ارزهای موجود در کشور برای خرید و واردات کالاهای مورد نیاز کشور هزینه می‌شود که می‌توان به جای پرداخت نقدی از تبادل کالایی برای تامین نیازها بهره برد.عضو اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: کالای اساسی مورد نیاز کشور باید از طریق واردات تامین شود که با توافقات انجام شده با کشورهای آفریقایی، محصولی را به آنها می‌فروشیم و به جای آن مواد اولیه را وارد می‌کنیم که این روند برای چرخه اقتصادی کشور بسیار سودمند است.
آل اسحاق با اشاره به تحریم‌ها، تاکید کرد: تامین ارز و ورود آن به کشور به سختی انجام می‌شود که می‌توانیم به جای هزینه آن برای واردات کالاهای اساسی از مسیر تهاتر به خواسته‌های خود دست یابیم.