امروز- لیلا زمانی : بریکس، گروهی متشکل از اقتصادهای نوظهور جهان است که در مقابل اقتصاد گروه «G7» و یا «گروه هشت» قد علم کرده است و با توجه به امتیاز‌های اقتصادی ایران در منطقه و فرامنطقه، حضور جمهوری اسلامی در این گروه به معنی یک حرکت برد - برد تحلیل می شود.
کشورهای عضو بریکس قرار است ماه آینده در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی گردهم آیند و نشست سالیانه خود را برگزار کنند. به نظر می‌رسد یکی از مباحث اصلی نشست سران برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی با توجه به میل آن‌ها برای ایفای نقش ژئوپولیتیک گسترش این گروه است. آما آیا گسترش بریکس سودی هم دارد؟
بیش از دودهه است که جیم اونیل، اقتصاددان ارشد موسسه مالی گلدمن ساکس، واژه «بریک» را برای اجماع چهار اقتصاد نوظهور با توان بالقوه گسترده ابداع کرد. در آن زمان آفریقای جنوبی عضو این گروه نبود.
خبرگزاری رویترز در گزارشی می‌نویسد همه این چهار کشور عملکرد خوبی از خود به نمایش گذاشتند. در دهه نخست اقتصاد چین ۱۷۶ درصد، هند ۱۱۰ درصد، روسیه ۶۰ درصد، برزیل ۴۷ درصد و آفریقای جنوبی ۴۱ درصد رشد را تجربه کردند. نخستین اجلاس آن‌ها در سال ۲۰۰۸ برگزار شد. اما سپس مخصوصا با پیوستن آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۱ که اقتصادی به مراتب کوچک‌تر بود، به جمع آن‌ها، عملکرد بریکس پیوسته نزولی بود.
از آن زمان به بعد، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کردند. در ده‌سالی که به سال ۲۰۲۲ ختم می‌شد، رشد اقتصادی آن‌ها به ترتیب تنها ۱۳، ۷ و ۱۲ درصد بود. با این حال چین و هند با قدرت به رشد خود ادامه دادند. در نتیجه این گروه در حال حاضر با انحراف گسترده‌ای مواجه شده است به طوری که بازده ۱۹ هزار میلیارد دلاری چین در سال جاری پنجاه برابر آفریقای جنوبی خواهد بود.
اما بریکس درحال حاضر بدون نگرانی به دنبال گسترش است. آفریقای جنوبی به عنوان میزبان نشست آینده اعلام کرده است که ۲۲ کشور برای شرکت در این اجلاس درخواست داده‌اند و ۲۰ کشور دیگر هم علاقه‌مند به پیوستن به این گروه هستند. اگرچه هنوز هیچ فهرستی از شرکت‌کنندگان اجلاس پیش رو منتشر نشده است، اما پیش‌تر کشورهایی همچون عربستان سعودی آرژانتین، مصر، ایران، کوبا و قزاقستان نسبت به عضویت در این گروه ابراز علاقه کرده بودند.
کشورهای درحال توسعه به صورت قابل درکی از بی‌تفاوتی کشورهای ثروتمند نسبت به نیازهایشان ناراحتند. ایالات متحده و متحدانش در نقض هنجارهای بین‌المللی، برای مثال در حمله به عراق، و همچنین بی‌توجهی به کشورهای دیگر در دوران همه‌گیری کرونا، مقصرند.
نشست ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی
ائتلاف بریکس از ۶۹ کشور برای شرکت در نشست آتی این بلوک اقتصادی در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی دعوت کرده است.
به گزارش وبگاه Watcher. Guru، اگر کشورها این دعوتنامه‌ها را بپذیرند، نشست بعدی بریکس یکی از گردهمایی‌های بزرگ رهبران جهان خواهد بود.
این نشست در ماه اوت برگزار خواهد شد و گسترش این بلوک اقتصادی، یکی از موضوعات بحث آن خواهد بود.
بریکس که متشکل از پنج کشور (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی) است، درباره توافقنامه‌های تجاری دوجانبه بحث و آن‌ها را بررسی و بر استفاده از ارزهای محلی به جای دلار آمریکا برای معاملات برون‌مرزی تمرکز خواهد کرد.
بریکس مذاکراتی را آغاز خواهد کرد تا کشورهای در حال توسعه را متقاعد کند که به اتکا به دلار آمریکا برای تجارت جهانی پایان دهند.
تعداد انگشت‌شماری از کشورهای آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی در تلاش هستند تا برای تجارت، به جای دلار از ارزهای محلی استفاده کنند.
«آنیل سوکلال» (Anil Sooklal) سفیر بریکس، فاش کرد که «سیریل رامافوسا» (Cyril Ramaphosa) رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، یک ماه قبل از برگزاری نشست، دعوتنامه‌هایی را برای ۶۹ کشور ارسال کرده است.
وی گفت که بیشتر دعوتنامه‌ها برای سران کشورهای آفریقایی ارسال شده است. کشورهای جهان‌جنوب نیز دعوتنامه‌هایی از رامافوسا برای شرکت در نشست بریکس دریافت کرده‌اند.
به گفته سوکلال، در مجموع حدود ۶۹ نفر از سران سیاسی کشورها به این نشست دعوت شده‌اند.
اگر همه ۶۹ کشو، دعوت رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی را بپذیرند، نشست بریکس شاهد گردهمایی رهبران ۷۴ کشور خواهد بود.
«بریکس» سرواژه‌ای است که از کنار هم قرار دادن نام انگلیسی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی ایجاد شده است.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تنها رئیس‌جمهوری است که به صورت مجازی در این نشست شرکت خواهد کرد.
چرا «بریکس» برای اقتصاد ایران مهم است؟
وقتی از اقتصاد نوظهور جهان صحبت می‌کنیم اذهان معطوف می‌شود به کشورهایی مثل چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و... در چند دهه گذشته اقتصاد جهان با محوریت آمریکا و متحدان خود می‌چرخید و به کشورهای خارج از این دایره اجازه ورود داده نمی‌شد، اما اقتصاد نوظهور «بریکس» درحال دو قطبی کردن اقتصاد جهان است.
بریک نام اختصاری است که در سال ۲۰۰۱ با نام BRIC توسط جیم اونیل (یک اقتصاددان گلدمن ساکس) برای برزیل، چین، هند و روسیه ابداع شد. بعداً در سال ۲۰۱۰، آفریقای جنوبی به بریکس اضافه شد.
گلدمن ساکس مدعی شد که اقتصاد جهانی تا سال ۲۰۵۰ تحت سلطه چهار اقتصاد BRIC خواهد بود. دلیل اصلی چنین ادعایی این بود که چین، هند، برزیل، روسیه و آفریقای جنوبی در زمره سریع‌ترین اقتصادهای بازار در حال رشد و نوظهور قرار گرفته‌اند. این کشورها به دلیل هزینه‌های پایین نیروی کار، جمعیت مطلوب و منابع طبیعی فراوان در میان سریع‌ترین اقتصادهای بازار در حال رشد جهان، هستند.
بریکس کابوس اقتصاد تک قطبی در جهان
فروپاشی ساختار دوقطبی جنگ سرد به عنوان نقطه عطفی در روابط بین الملل سـبب گردید که ایالات متحده به عنوان تنها ابرقدرت باقیمانده در عرصه جهـانی مطـرح شـود. ایـن کشور سرمست از پیروزی در مقابل اتحاد جماهیر شوروی در جهت تثبیت موقعیـت خـود در سطح نظام بین الملل برآمد و در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به اقـدامات وسیع و جهانی مبادرت نمود. به گونه‌ای که بسیاری از نظریه‌پردازان روابط بین الملل، ساختار نظام جهانی پس از فروپاشی ساختار دوقطبی را به صورت ساختار تـک قطبـی مـورد تحلیـل قرار می‌دهند.
علاوه بر این ایالات متحده با ایجاد نهادهای اقتصادی در قالـب قـدرت نـرم، در پرتـوی الگوی لیبرال از جمله سازمان تجارت جهانی، بانک جهانی، صندوق بـین‌المللـی پـول و گروه هشت کشور صنعتی، تعاملات اقتصادی جهان را هـدایت نمـوده و نظـم اقتـصادی جهـانی را مدیریت نمود، که این عوامل در راستای ایجاد هژمونی مـسلط و حـاکم بـر نظـام بـین الملـل طراحی شده بود.
شاید بتوان گفت که بعد از جنگ اوکراین نقش بریکس در فروپاشی اقتصاد تک قطبی جدی شد، به خصوص آن زمانی که رهبران روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی در چهاردهمین اجلاس سران کشورهای بریکس که در ۲۳ ژوئن ۲۰۲۲ به میزبانی پکن برگزار شد، روسیه را به خاطر جنگ در اوکراین محکوم نکردند.
شدت و سرعت دو قطبی شدن اقتصاد جهان بعد از جنگ اوکراین به حدی است که جهان غرب به رهبری کشورهای ناتو و G7 مقابل جهان اوراسیای شرقی روسیه، چین و هند صف‌آرایی کرده‌اند و گرایش چندقطبی در جهان رو به افزایش است. اشتیاق برخی دولت‌ها برای جایگزینی اقتصاد غرب و کم کردن وابستگی به دلار، از جمله مواردی است که به سرعت دوقطبی شدن اقتصاد جهان افزوده است. به عنوان مثال، آرژانتین، اندونزی، مصر و ایران کشورهایی هستند که تمایل خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده‌اند.
وضعیت اقتصاد ایران، بعد از پیوستن به بریکس
گروه بریکس اکنون یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک جهان را در اختیار دارد. ماموریت مهم بریکس و آنچه که بریکس را از G7 متمایز کرده است، حذف دلار در مبادلات تجاری است. این ویژگی به کشورهای نوظهور در اقتصاد، این اجازه را می‌دهد که برای رهایی از چرخه اقتصاد غرب وارد اقتصاد بلوک شرق شود. ایران نیز در فراز و فرود تحریم‌های ظالمانه غرب، نتوانسته ائتلاف اقتصادی با اروپا و آمریکا داشته باشد. بریکس این امکان را به ایران می‌دهد که اقتصاد خود را با کشورهای نوظهور در اقتصاد، متحول کند.
جی۷، متشکل از رهبران هفت کشور بزرگ صنعتی جهان آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و کانادا است.
گروه جی ۸ (که فعلاً گروه هفت شده‌است چون عضویت روسیه به حالت تعلیق درآمده‌است) از هشت کشور صنعتی جهان تشکیل شده‌است که حدود ۵% اقتصاد جهان را در دست دارند.
کریدور روسیه، ایران، هند اولین قدم برای پیوستن ایران به بریکس است. در سال ۹۷ روزنامه اکونومیک تایمز هند گزارش داد که دولت های هند و روسیه برای تسهیل و تسریع اجرای طرح ایجاد کریدور بین المللی شمال به جنوب از طریق ایران یک تفاهمنامه همکاری امضا کرده‌اند.
پروژه های کمربند و جاده در منطقه اوراسیا-اروپا را از طریق کشورهای آسیای مرکزی و روسیه به چین متصل می کند و به پکن امکان دسترسی به منابع اوراسیا را می دهد. پکن برنامه هایی برای اتصال ترکیه و ایران از طریق جاده و کمربند دارد، از ماه‌های گذشته برای تسریع این پروژه در دست اقدام است.
اگر این طرح‌ها به پایان برسند، به جرات می‌توان گفت ایران از بن‌بست اقتصادی درآمده و تبدیل شاه‌راه‌های اقتصادی در جهان شده است، دیگر کنار گذاشتن اقتصاد ایران در این ترانزیت سنگین اقتصادی دشوار و غیرممکن خواهد بود.
از طرفی ایران دومین کشور در ذخایر گازی در جهان و حدود یک چهارم از ذخایر نفت خاورمیانه را در اختیار دارد. اخیرا ایران به جمع کشورهای «لیتیومی» پیوسته است. برای نخستین‌بار ذخایر بزرگی از لیتیوم در همدان کشف شده است که میزان آن، ۸.۵ میلیون تن [کانسنگ] تخمین زده می‌شود. همه اینها امتیازاتی‌اند که در صورت پیوست ایران به بریکس آینده اقتصادی خوبی برای ایران متصور می‌شود.
ششمین عضو
آفریقای جنوبی به عنوان کوچک‌ترین کشور عضو بریکس، کمی بیش از ۶۰ میلیون نفر جمعیت دارد که از جمعیت ۸۴ میلیون نفری ایران پایین‌تر است. اما نرخ تورم آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۱، ۴.۵ درصد بوده که بسیار کمتر از تورم ۴۰ درصدی ایران بوده است. نرخ تورم آفریقای جنوبی در ۴ دهه گذشته هیچ‌گاه از ۱۸.۱ درصد بالاتر نرفته و از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۲۱ تنها در سال ۲۰۰۸ شاهد ثبت نرخ تورم دو رقمی بوده است.
رشد اقتصادی آفریقای جنوبی نیز در سال گذشته میلادی ۴.۹ درصد گزارش شده که بالاتر از نرخ رشد ۴ درصدی اقتصاد ایران بوده است.
همچنین در شرایطی که بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای قیمت‌های جاری را در سال ۲۰۲۰، ۲۰۳ میلیارد دلار برآورد کرده، تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی را ۳۳۵ میلیارد دلار اعلام کرده است.
ارزش صادرات آفریقای جنوبی در سال گذشته میلادی نزدیک به ۱۲۴ میلیارد دلار بوده که مهمترین مقصد این صادرات به ترتیب چین، ایالات متحده، آلمان و بریتانیا بوده است. این در حالی است که صادرات ایران در سال گذشته خورشیدی با وجود رشد ۴۱ درصدی ۴۸ میلیارد دلار بوده که مقصد اصلی آن کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارات عربی متحده و افغانستان بوده است.
بنابراین، ایران در صورت پذیرش درخواست عضویتش و تبدیل بریکس به بریکسی، از نظر جمعیت پنجمین، از لحاظ قدرت اقتصادی ششمین عضو و پس از روسیه، دومین دارنده ذخایر نفت و گاز در گروه اقتصادهای نوظهور خواهد بود.
گمانه زنی درباره احتمال طرح موضوع ارز جدید در نشست سران بریکس
برخی منابع خبری روسیه در گزارش هایی به این موضوع پرداخته اند و در این میان، از مخالفت هند با ارز جدید، سخن به میان آورده اند.
پایگاه خبری روس: گروه بریکس بیش از هر زمان دیگری به ایده ارز واحد نزدیک استپایگاه خبری امکارو (MK.ru) در مطلبی با عنوان «ارز واحد بریکس ممکن است در ماه آگوست ظاهر شود: با دلار رقابت خواهد کرد» نوشت: ایده ایجاد واحد پولی کشورهای عضو بریکس بیش از یک سال است که مورد بحث قرار گرفته است، اما اکنون به نظر می‌رسد از هر زمان دیگری به مرحله اجرا نزدیک‌تر است.
به نوشته این پایگاه خبری، کشورهای کنونی عضو گروه بریکس در مجموع دربرگیرنده ۲۷ درصد از مساحت کره زمین و ۴۳ درصد از جمعیت جهان هستند و می خواهند روند دلارزدایی از اقتصاد جهانی را که آغاز شده است را شتاب بخشند تا از تحریم های احتمالی و هرگونه محدودیت در تجارت بین المللی محافظت کنند.
بر این اساس، کشورهای عضو بریکس ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده‌اند. بنا بر پیش بینی پایگاه استاتیستا که به صورت تخصصی به تحلیل بازارهای جهانی می‌پردازد، رشد تولید ناخالص داخلی در کشورهای عضو بریکس از نرخ های جهانی عبور کرده و از ۲۴.۲ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به ۳۹.۴ تریلیون دلار تا سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت.
ایده واحد پولی بریکس " R۵" چگونه شکل گرفت
به نوشته پایگاه خبری امکارو، پیشنهاد ایجاد یک واحد پولی بریکس برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ میلادی به طور رسمی در باشگاه گفتگوی والدای اعلام شد.
در قالب این پیشنهاد، فرض بر این بود که ارز ذخیره جدید شامل سبدی از ارزهای کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) باشد.
R۵ نام پیشنهادی برای واحد پولی بریکس است. روبل (روسیه)، روپیه (هند)، رنمینبی یوان (در زبان چینی به معنای پول رایج مردم)، رئال (برزیل) و رند (آفریقای جنوبی)، واحد پول این پنج کشور است که همگی با حرف "R" آغاز می‌شوند.همچنین پیشنهاد شد که به احترام تعداد اعضای بلوک و اسامی ارزهای کشورهای شرکت کننده که هر کدام با حرف "R" شروع می شود، آن را R۵ نامگذاری کنند.
روبل (روسیه)، روپیه (هند)، رنمینبی یوان (در زبان چینی به معنای پول رایج مردم)، رئال (برزیل) و رند (آفریقای جنوبی)، واحد پول این پنج کشور است که همگی با حرف "R" ( آر در زبان انگلیسی) آغاز می‌شوند.
در سال ۲۰۱۸، این پیشنهادها در سطحی فراتر از سخنرانی از تریبون‌ها نبود اما سال ۲۰۲۲ میلادی، روسیه که با تحریم‌های شدید غرب روبرو است، این ایده را به صورت رسمی دنبال کرد.
رئیس جمهوری روسیه در تابستان ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ شمسی) از ایجاد ارز مخصوص به گروه بریکس برای تجارت بین المللی سخن گفت که بتواند جایگزین دلار شود. وی در آن زمان گفت: این ارز، باید بر اساس سبدی از ارزهای کشورهای بریکس باشد.