امروز- ابوالفضل شادمان
امنیت غذایی بنا بر تعریف سازمان ملل، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم می‌باشد و سه عنصر مهم آن؛ موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا می‌باشند. موجود بودن غذا: شامل میزان مواد غذایی در مرزهای ملی از طریق تولید داخلی و واردات مواد غذایی می‌باشد. دسترسی به غذا: دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع، جهت تأمین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه .پایداری در دریافت غذا: ثبات و پایداری دریافت ارزش‌های غذایی مورد نیاز جامعه می‌باشد.امنیت غدایی زمانی تامین می‌شود که سرانه سبد غذایی خانواده به صورت صحیح انتخاب و تهیه شود، برای افراد خانواده کافی و به صورت صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به سلول ها و اندام‌های بدن برسد.
عوامل تاثیرگذار در امنیت غذایی یک جامعه
درآمد خانواده.ذائقه و دانش تغذیه‌ای خانواده ها در نحوه تخصیص بودجه برای تهیه بهترین نوع غذای در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در خانواده می باشد.همکاری سازمان‌ها و نهادها هم برای تأمین این اصل مهم در یک کشور. سازمان مسئول باید نسبت به نوع موادغذایی، میزان و قیمت آنها همیشه مطلع باشد و بررسی کند که همه مردم از نظر فیزیکی به این غذا دسترسی داشته باشند و درآمدشان به قدری باشد که بتوانند این غذا را بخرند و این سازمان در صورت بروز بحرانباید زنگ خطر را به صدا درآورد و اندازه‌گیری این امنیت را بر عهده بگیرد.
تهدیدات امنیت غذایی چیست؟
گرانی مواد غذایی یکی از عوامل تهدید کننده امنیت تغذیه ای است.واردات کالاهای استراتژیک.آلودگی ها.افت استاندارد و نقص در نظام توزیع غذا.
امنیت غذایی در جهان
سازمان فائو طی گزارشی اعلام کرد که برای تامین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت.
سازمان فائو با توجه به چشم انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش بینی نموده‌است. از این رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.
امنیت غذایی در ایران
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، جمهوری اسلامی ایران را الگوی امنیت غذایی در منطقه توصیف کرد. مدیر کل فائو گفت: ایران الگوی بسیار خوبی است برای این که ببینیم چگونه می‌توان در شرایط بسیار سخت به امنیت غذایی دست یافت. فائو و ایران همکاری نزدیکی با یکدیگر دارند و ما در نظر داریم با ایجاد مرکزی در ایران به ویژه در دو بخش شیلات و آبیاری کشاورزی که کارشناسان ایرانی تجارب زیادی در ان دارند، به مردم منطقه آموزش دهیم.
از طرفی پس از پایان یافتن جنگ تحمیلی سیاست ها و برنامه های دولت برای اصلاح نابسامانی ها و توسعه امور کشور در قالب برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجلی کرد و پس از آن، چالش های اساسی کشور از قبیل جوانی جمعیت، افزایش سطح مشارکت اجتماعی، توجه به امر اشتغال و فراهم آوردن رشد اقتصادی مورد نیاز برای کاستن از نرخ بیکاری فعلی، توسعه منابع انسانی، فناوری و بهره مندی از منابع و امکانات کشور باید مورد توجه قرار گیرد.
رسیدن به امنیت تغذیه ای بیش از هر چیز دیگری توجه را به اصلاح الگوی مصرف جلب می کند، حجم زیاد ضایعات نان، اتلاف زیاد منابع آبی به دلیل استفاده روش های نادرست آبیاری کشاورزی و از جهت دیگر عدم توجه به نگهداری مناسب از محصولات زراعی و باغی از مصادیق نگران کننده در این زمینه است.
اثرات افزایش قیمت غذا
فقر نوعاً با افزایش قیمت غذا بالا می‌رود و قیمت بالاتر غذا سبب می‌شود که مردم سهم بیشتری از درآمد خانوار را برای آن هزینه کنند.رها کردن مدارس توسط کودکان برای کمک به ایجاد درآمد در خانواده که به علت هزینه‌های بالا و غیرقابل‌کنترل آموزش اتفاق افتاده است.هزینه آموزش، فاصله تا مدرسه و دسترسی به تغذیه در مدرسه بر اینکه کودک در مدرسه بماند تاثیر دارد.
چالش‌های عمده در امنیت غذایی جهانی
مرکز بین‌المللی تحقیقات سیاست غذای امریکا در گزارش سال 2011 چالش های امنیت غذایی را چنین بیان کرد:
شوک‌های شدید آب‌وهوایی به‌ویژه موارد انسان‌ساخت: تغییرات آب‌وهوا منجر به افزایش 40 تا 170 میلیونی در تعداد افراد مبتلا به سوءتغذیه در کل دنیا می‌شود. درحالی که افزایش دما در مناطق با عرض جغرافیایی بیشتر می‌تواند با افزایش محصول همراه باشد، در مناطق پایین‌تر (که اغلب کشورهای در حال توسعه در آن واقع هستند) عواقب منفی را به دنبال دارد.
ناپایداری قیمت مواد غذایی: از قیمت کود و مصرف انرژی در مزرعه و هزینه‌های حمل و نقل گرفته تا استفاده از محصولات کشاورزی برای تولید سوخت که به‌تنهایی مهم‌ترین علت افزایش قیمت مواد غذایی در سال‌های اخیر است.
کمبود آب: نیم میلیارد نفر از مردم دنیا در کشورهایی زندگی می‌کنند که به‌طور مزمن دچار کم آبی هستند و در سال 2050 این رقم به 4 میلیارد نفر خواهد رسید. نه‌تنها به سبب تغییرات آب‌وهوا بلکه به دلیل استفاده بی‌رویه از آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و منابع زیرزمینی.
بروز قحطی به خاطر جنگ و ناآرامی: حدود یک ونیم میلیارد نفر و حدود 42 درصد افراد فقیر روی این زمین‌ها زندگی می‌کنند.
بیوسوخت‌ها یا سوخت‌های زیستی (Biofuels)
حضور بازیگران جدید (بخش خصوصی، سازمان‌های بشردوستانه، سازمان‌های سبز، کشورهای در حال توسعه مثل هند و چین و برزیل و...)
بهره‌برداری و فرسایش بیش از حد از زمین: حدود 24 درصد زمین‌های کشاورزی دنیا تحت تاثیر فرسایش قرار گرفته و یک درصد از بهره‌دهی خارج شده، یعنی 20 میلیون تن از تولید غلات در سال کاسته شده است.
رشد بالای جمعیت
تحولات سیاسی: تحولات سیاسی منطقه خاورمیانه کشورهای این منطقه را از منظر غذایی ناامن می‌کند.
حرکت تاریخی دولت سیزدهم در ارتقای امنیت غذایی کودکان، مادران و عموم مردم
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم با اجرای طرح‌های سه‌گانه کالابرگ الکترونیکی، ارتقای امنیت غذایی کودکان و مادران شیرده و باردار، توانست یک گام مهم و تاریخی در ارتقای امنیت غذایی بردارد.
یکی از راهبردهای مهم دولت سیزدهم هدف قرار دادن سفره غذایی مردم و کمک به ارتقای امنیت غذایی آنان بود. در راستای دستیابی به این هدف، وزارت تعاون چند طرح موازی با یکدیگر را پیاده سازی کرد تا همزمان بتواند به سه قشر کودک، زنان باردار و عموم مردم خدمت‌رسانی کند.
در طرح مربوط به ارتقای امنیت غذایی کودکان، همه کودکان واجد شرایط از نگاه وزارت بهداشت، با معرفی به وزارت تعاون بدون محدودیت می‌توانند تا پنج سالگی تحت پوشش قرار گیرند. مشمولان این طرح کودکان دهک‌های یک تا هفت درآمدی هستند که به ازای هر کودک نیازمند تغذای مضاعف در دهک یک تا پنج درآمدی یک میلیون تومان و کودکان در دهک‌های ۶ و ۷ ماهانه ۶۰۰ هزار تومان دریافت خواهند کرد. در طرح مربوط به امنیت غذایی کودکان، سبد غذایی از ۱۱ قلم معمول (۱۱ قلم کالای اساسی شامل گوشت مرغ، گوشت قرمز، برنج، روغن، ماکارونی، شیر، پنیر، ماست، قند و شکر، تخم‌مرغ و حبوبات و با قیمت‌های مبنای سال ۱۴۰۱ است که مابه‌التفاوت قیمت‌ها با قیمت روز (۱۴۰۳) از محل یارانه جدید دولت تامین خواهد شد) به ۱۶ قلم افزایش پیدا کرد تا دایره مواد مغذی آن گسترده‌تر شود.
تا کنون از این طرح ۸۰ درصد استقبال شده است. وزارت بهداشت در ابتدای طرح ۱۴۳ هزار کودک و در نوبت دوم ۱۵۴ هزار کودک را معرفی کرد که در نهایت بیش از ۱۳۰ هزار کودک که در دهک یک تا هفت درآمدی جامعه بودند مشمول این طرح شدند.
طرح مادران شیرده یا باردار (یسنا) طرحی است که مشمولان آن را مادران باردار یا دارای کودک شیرخوار در دهک اول درآمدی جامعه در تشکیل می‌دهند. در قدم نخست، این طرح سال گذشته در هشت استان کشور به مرحله اجرا درآمد و قرار است در استان‌های دیگر نیز مادران مشمول شناسایی شوند تا طرح در گسترده ملی پیاده‌سازی شود. بودجه اجرای مرحله نخست این طرح ۱۱۰ میلیارد تومان است که برای حمایت از ۲۷ هزار و ۵۰۰ مادر در نظر گرفته شده است.
طرح دیگر کالابرگ الکترونیکی است که طرح فجرانه آن با ۲۲۰ هزار تومان یارانه مضاعف از بهمن سال گذشته کار خود را آغاز کرد و آخرین مرحله آن نیز روز بیستم فروردین واریز شد. طرح فجرانه کالابرگ الکترونیک طرح سه ماهه‌ای است که از ۱۸ بهمن ماه شروع شده و ۱۸ اردیبهشت ماه به اتمام می‌رسد. طبق آخرین آمار در این مدت ۹۸ میلیون بسته غذایی توزیع شده است.
برای اجرایی شدن سه ماهه طرح فجرانه دولت ۱۹ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان و مردم حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان آورده داشتند که عدد تزریق شده به سفره مردم را به حدود ۸۷ هزار میلیارد تومان می‌رساند.
در مرحله نخست میزان استقبال انجام شده از طرح فجرانه بیش از ۸۶ درصد اعلام شد که نشان می‌داد بیش از ۸۸ درصد دهک یک تا سه درآمدی در این طرح شرکت کرده‌اند.
در این طرح بیشترین کالایی که توسط مردم خریداری شده است، در دسته لبنیات (ماست ۲۱۴ هزار تن، پنیر ۳۴ هزار تن، شیر ۲۲۰ هزار تن) قرار می‌گیرد که بیش از ۴۶۸ هزار تن را به خود اختصاص داده است. حبوبات بیش از ۱۰۰ هزار تن، ماکارونی ۶۰ هزار تن، گوشت سفید ۸۸ هزار تن، تخم مرغ ۸۹ هزار تن، شکر ۴۴ هزار تن، روغن ۷۰ هزار تن و برنج ۱۷۶ هزار تن محصولات دیگری است که از سبد غذایی ۱۱ قلم کالا توسط مردم خریداری شده است.
وضعیت اجرای طرح‌های حمایت از مادران باردار نیازمند و کودکان دچار سوء تغذیه در ۱۴۰۳
مدیرکل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درخصوص اجرای طرح «حمایت از مادران باردار نیازمند و شیرده و دارای کودک زیر ۲ سال» و طرح «امنیت غذایی کودکان دچار سوءتغذیه» در سال ۱۴۰۳ توضیح داد.
زهرا قیومی ، با اشاره به اجرای طرح «حمایت از مادران نیازمند باردار و شیرده و دارای کودک زیر ۲ سال»، اظهار کرد: این طرح از نیمه دوم سال ۱۴۰۲ به عنوان یکی دیگر از طرح‌های حمایتی دولت اجرا و بر روی شبکه ملی اعتبار پیاده‌سازی شد. به گونه‌ای که برای ۲۳ هزار مادر باردار و شیرده در دهک اول درآمدی با اولویت هشت استان کم برخوردار و نیز توجه به نرخ باروری شهرستان‌های استان‌های هدف، در بستر طرح کالابرگ الکترونیکی، سبد غذایی رایگان ارائه شد.
وی ادامه داد: این مادران از طریق شارژ اعتبار حساب یارانه سرپرستان خانوار به مبلغ ماهانه ۴۰۰ هزار تومان، می‌توانستند از اقلام سبد غذایی معین از فروشگاه‌های طرف قرارداد کالابرگ الکترونیک را تا پایان سال استفاده کنند.
به گفته مدیرکل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، طرح حمایت از مادران نیازمند باردار و شیرده و دارای کودک زیر ۲ سال با همکاری بنیاد کرامت رضوی - آستان قدس رضوی، طی سال گذشته در راستای اجرای مفاد ماده ۲۴ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ارائه سبد غذایی و بهداشتی رایگان به مادران نیازمند باردار و شیرده و دارای کودک زیر ۲ سال اجرا شد.
وی تاکید کرد: مبلغ برای مادران مشمول طرح، در دهک اول، جدای از مبلغ یارانه‌ای بود که به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود. البته علاوه بر این طرح، طرح امنیت غذایی کودکان زیر ۵ سال نیز طی سال گذشته اجرا شد.
مدیرکل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یادآور شد: در طرح امنیت غذایی کودکان زیر ۵ سال، کودکان دچار کم‌وزنی، کوتاهی قد و لاغری از سوی وزارت بهداشت به وزارت رفاه معرفی شدند و پس از استحقاق‌سنجی خانوارها، کودکان خانوار دهک‌های اول تا هفتم شناسایی و تحت پوشش طرح امنیت غذایی وزارت رفاه قرار گرفته و اعتبار یک میلیون تومانی به کودکان مشمول در خانوارهای دهک ۱ تا ۵ و ۶۰۰ هزار تومانی به کودکان مشمول در خانوارهای دهک ۶ و ۷ جهت تهیه بسته رایگان غذایی تعلق می‌گرفت.
وی افزود: در راستای حفظ کرامت انسانی و اطمینان از تامین نیازهای کودکان این خانوارها، سبدی حاوی اقلامی از جمله لبنیات (دربرگیرنده شیر، ماست و پنیر)، پروتئین (شامل تخم مرغ، مرغ، گوشت قرمز با تاکید بر گوشت گوساله بدلیل بالاتر بودن میزان پروتئین آن نسبت به گوشت گوسفند)، حبوبات (با تاکید بر عدس بدلیل موثرتر بودن در رشد کودکان)، نان و غلات، سبزیجات و میوه‌ها (نظیر گوجه، هویج، کدو سبز و پیاز)، خرما، مغزیجات / بلغور گندم جهت خرید خانوارها از طریق ارائه در بستر طرح کالابرگ الکترونیکی تعریف شد.
قیومی در پاسخ به این سوال که آیا دو طرح مذکور در سال ۱۴۰۳ نیز اجرا خواهد شد؟ اینطور توضیح داد: در صورت تامین و تخصیص اعتبار از سوی سازمان برنامه، این طرح‌ها ادامه خواهد داشت. باید منتظر میزان اعتبار بود تا ببینیم چقدر می‌توان افزایش برای سبد غذایی کودکان و مادران متناسب با اقلام سبد غذایی معین را در نظر گرفت.
مدیرکل دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یادآور شد: شیوه اجرای طرح امنیت غذایی کودکان هم مانند سال ۱۴۰۲ خواهد بود که از طریق تن‌سنجی خانه‌های بهداشت و با ارائه فهرست مشمولین از سوی وزارت بهداشت و وسع‌سنجی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، همانند سال گذشته در بستر شبکه ملی اعتبار و طرح کالابرگ الکترونیکی خواهد بود.
وی همچنین درخصوص اجرای طرح حمایت از مادران طی سال جاری نیز بیان کرد: قطعا با تامین اعتبار ماده ۲۴، این طرح برای تمام مادران دارای فرزند شیرخوار سراسر کشور در دهک اول تا سوم اجرا خواهد شد.